STEREOS – TYPOS
Stereotipleştirme ‘iyi’ insan olmayı ya da olma-mayı Etkiler mi?
Türkçe’de ‘basmakalıp’ olarak çevirebileceğimiz ‘stereotip’ Yunanca ‘stereos’ ve ‘typos’ kelimelerinden oluşmuş bir kavramdır. ‘Katı’ ve ‘tip’ kelimelerinin birleşimi, bize epey gereksiz bir dert vermiştir aslında. Ne anlıyoruz ‘stereotip’ denilince?
SİNEM İNCEKAYA
Aslında spesifik olarak tanımlama yapılmasına gerek olmayan bir kavram. Çünkü hayatımızın her anı karşılaştığımız bir alışkanlık; stereotip yaratma ve yaratılmış olanları kuşaktan kuşağa aktarmak. Stereotipler, insanlığın her anında var olmuşlar, beslenmişler, tekrar tekrar yaratılmışlardır. Bizden olmayanı hızlıca bulma, kısa bir değerlendirmeden geçirip, üzerine düşme gereği bulmama ve notunu verme durumu, yorumunu yapma durumu. ‘Biz’den değil demek, hemen karar vermek buna. Bununla da sonra övünmek durumu, çok ironik olsa da en büyük ‘yardımcı’ etken bireye öğretilmiş olan ‘bu şöyledir, şu böyledir, şundan uzak durulmalı, bununla böyle yapılmalı ya da yapılmamalı’ stereotipleridir. İnsan doğası gereği, tarih boyunca, kendine benzeyeni seçmiş, benzemeyeni itmiş, öldürmüş, yok etmiş değil mi? Tabi bu insanlığın ortaya çıktığı ilk zamanlarmış. Sonra her şey yavaş yavaş değişmeye gelişmeye başladığında da devam etmiş bu durum. 2020 yılında yaşıyor olsak bile, hala daha devam ediyor. Sanırım kendini stereotiplerden yüzde yüz arındırmış, o yönde düşünmemeye dair kendini eğitmiş birey bulmak çok zor olacaktır. Eğer toplumdaki bireylerin çoğunluğu böyle olsaydı, bambaşka olurdu zaten değil mi?
Din, ırk, milliyet, yaş, cinsiyet veya meslekler sıkça stereotip yaratmak için kullanılır. Örnekler sonsuzdur… ‘’bir kadına yakışan tek meslek ya ev hanımlığı ya da öğretmenliktir, Arap milleti çok pistir, Aleviler elleriyle yemek yerler, dolayısıyla kokarlar, birinin uzun sakalı varsa, IŞIDli’dir, dövmesi olan biri kesin ateisttir (dinsizdir), Kürtler güvenilmez insanlardır, onlarla iş yapılmaz… Aynı anda uzun sakalı olup, dindar olmayan biri kafa karıştırabilir (!), dövmesi olup, dindar olan biri sahtekar bulunabilir… Ya da birini benim yakın arkadaşım da Kürt; ama çok iyi bir insan, o hiç diğerlerine benzemez, derken bulabilirsiniz.
Aslında, birini çok da tanımadan, kafadan bir gruba yerleştirmek, son derece haksızlıktır
Stereotipler, kolay yolu seçmektir. Bir kişi ile tanışırsınız. Tanışma anında, öğretilmişliklerinizle (!), aslında o kişiyi belli bir gruba koyarsanız kafanızda. O grup daha önceden hazırdır zihinde, varolan üyeleriyle birlikte, yeni üyeyi beklerler. Garip bir söyleyiş vardır ya, ben adamı gözünden tanırım… Aslında, birini çok da tanımadan, onu tanıma fırsatı vermeden kendine, o kişiyi tanıdığını sanmak ve kafadan bir gruba yerleştirmek, son derece haksızlıktır, hem kendine, hem de değerlendirmeye aldığın bireye ya da gruba. Bu tamamen kolaya kaçmak, düşünmemek üzerine, kafa yormamak, ve hatta uzmanlara göre bu bir ‘düşünce tembelliği’. Ve stereotipleri yaratırken ya da beslerken aslında temelde, o masum insan içgüdüleri yok, aksine oldukça fazla nefret, kibir ve günah keçisi aramak var.
Her zaman canlı kalır stereotipler ve aslında onları yaratmak ve sürdürmek keyif vericidir, çünkü kendinden olmadığını düşündüğün bir grubu yargılamak, nefreti büyütmek ya da ego tatmini, zevk verici gelir. Stereotipler, doğumumuzdan ölümümüze kadar bizimleler; ama onlardan arınmaya çalışmak bizim elimizde.
Yani, sonuç olarak, stereotiplerden ne kadar kendimizi arındırırsak, bu bizi o kadar iyi bir birey yapar toplumda, barışı ve huzuru destekler. Bunu niye istemeyelim ki?
Bir dahaki yazımda görüşmek üzere…
News
