ANADOLU HALK MÜZİĞİ
Bugünkü yazım halk müziğinin biraz tarihi, biraz da gelişimi üzerine olacak. Tabi ki, öncülerinden ve katkıda bulunan ustalarından bahsetmeden geçmek olmaz. Ayrıca, halk müziğinin farklı kültürel renklerinden söz etmek de gerek, çünkü bilindiği gibi, Anadolu, her rengi barındıran, çok kültürlü, çok katmanlı bir coğrafyadır, dolayısıyla burada yaşayan halklar da aslında çok şanslıdır.
Müzik, Anadolu’da yüzyıllar boyunca yerel halklarla birlikte kendiliğinden ve doğal olarak varolmuştur. Yani, bir ya da birçok kişinin oluşturduğu bir şey değil, yöresel değişimler gösterse de tüm Anadolu halkının yaşantı ve duygularının müzik yoluyla şekillenmesinden meydana gelmiştir. Bu yüzden de adı “halk müziği” olmuştur. Anadolu halkı göç ettikçe, müziği de ezgileri de onlarla tarih boyunca, kendi tabiatını ve varlığını koruyarak hareket etmiş ve değişe, gelişe günümüze kadar ulaşmıştır.
Anadolu halk müziği “Türkü” olarak adlandırılmaktadır… Türküler de kendi içinde “Uzun Hava” ve “Kırık Hava” olarak ikiye ayrılır. Uzun havalar; bozlak, ağıt, barak, garip, destan, gazel, divan, eğin, Kayabaşı, kerem, hoyrat, maya, mesnevi havası, müstezat, tecnis, gurbet Havası, yol havası, çamşıhı ve arguvan ağzı gibi örneklerden oluşmaktadır. Kırık havalar ise; deyiş, koşma, semah, tatyan, barana, zeybek, horon, halay, bar, bengi, sallama, güvende, oyun havası, karşılama, ağırlama, peşrev, Teke zortlatması, gakgili havası, dımıdan, zil havası ve fingil olarak kendini renklendirmiştir. Bunlara mutlaka eklemeler zamanla yapılacaktır, çünkü halk müziği araştırmaları devam etmekte ve Anadolu bilinmeyen renklerini gün geçtikçe ortaya daha fazla çıkartmaktadır.
Anadolu halk müziğini bilmek çok farklı anlamlar taşır. Her bir ezgi, her bir dörtlük tarihten bir kesit gibidir. Çünkü türküler o dönemi anlatan sözlü bir müzikal öyküdür. Yüzyıllar boyunca, kuşaktan kuşağa, ağızdan ağıza günümüze kadar ulaşmış sayısız uzun hava ve kırık hava bulunmaktadır. Mesela bir Pir Sultan Abdal türküsü; düşünün ki, 16. yy.dan günümüze kadar ulaşmış ve bize o dönem hakkında bilgiler ve yaşam enstantaneleri aktarmaktadır. Hızır Paşa’yı bu kadar iyi tanıyamaz ve bilemezdik, Pir Sultan Abdal’ın yazdığı şu dizeler olmasa:
Hızır Paşa bizi berdar etmeden,
Açılın kapılar Şah’a gidelim,
Siyaset günleri gelip çatmadan,
Açılın kapılar Şah’a gidelim.
Ya da Bir Kozanoğlu’nu bilemezdik Dadaloğlu’nun yazdığı şu ağıt olmasaydı:
N’olaydı da Kozanoğlu’m n’olaydı
Sen ölmeden bana ecel geleydi
Bir çıkımlık canımı da alaydı
Böyle rüsva olmasaydık cihanda
Bu iki örnek ve daha niceleri günümüze kadar dilden dile ulaşmayı başarmıştır. Ama birçok türkü de notaya alınamadığı ve yazılmadığı için günümüze kadar gelememiştir. Anadolu’da, türkülerin yazılması ve notaya alınması 1920’den sonra başlamıştır. Muzaffer Sarısözen öncülüğünde yöre yöre dolaşılarak halk türküleri kayda geçirilmeye başlanmış ve daha sonra 1940’lı yıllarda “TRT Radyosu Yurttan Sesler” korosunun oluşturulmasıyla, notaya alınan bu türküler tüm Anadolu halkına, özellikle radyolar aracılığıyla ulaştırılmaya çalışılmış, böylece her yörenin türküsü tüm yurtta dinlenmeye, duyulmaya başlamıştır. Bu çabalar, halk kültürünün korunmasında büyük yol alınması anlamına gelmektedir.
Türkülerin akademik şekilde öğrencilere öğretilmesi ise 1970’li yıllardan sonra, konservatuvarların kurulması ile başlamıştır. Konservatuvarlara ek olarak, özel dersaneler, dernekler, kaynak kitaplar sayesinde türkülerin öğretilmesi çoğalmıştır. 1970 öncesine kadar, türküler “Meşk” metodu ile, yani notasız ve doğal biçimde, usta-çırak ilişkisi şeklinde öğretilmekteydi. Meşk yöntemi âşıkların tarih boyunca kullandığı bir yöntemdir ve daha çok ustayı taklit etme biçiminde, yüzyıllarca kullanılmıştır.
Türkülerin genç ve gelecek kuşaklar tarafından doğru anlaşılması önemlidir, çünkü her yöre türküsünün kendine özgü karakteristik yapısı, hatta bazen de özel anlamı vardır. Bazı yöre türküleri her ortamda söylenmez. Bu bağnazlıktan değildir, tam tersine saygıdan kaynaklanır ve o türkünün ağırlığının korunmasıyla ilgilidir. Mesela, “semah” deyişleri Alevi toplumu için özel anlam taşır ve eğlence ortamlarında semah deyişleri söylemek o kültüre bir saygısızlık olur. Ya da “ağıt”ların içkili bir ortamda söylenmesi doğru kabul edilmez…
Son olarak “anonim türküler” konusuna açıklık getirmek istiyorum: Aslında her türkünün bir bestecisi vardır, ama bazı türküler en az iki ya da üç kuşak aşarak ve dilden dile söylenerek günümüze kadar ulaşmış, ne var ki bestecisi artık unutulmuştur. Bu yüzden o türkülere, sahibi/bestecisi belli değil anlamında anonim yazılmıştır. Bu noktada, anonim türküler derlendiği yöreye ait halk türküsü sayılmıştır. Şimdi teknoloji geliştiği için artık böyle bir problem yaşamamaktayız. Örneğin, bir Aşık Mahsuni Şerif türküsü yüzyıllar geçse de anonim olmayacaktır.
Yazımı şu şekilde noktalamak isterim… Her bir türkünün derin bir anlamı mevcuttur. Dinlerken aslında tarihi dinlemiş oluyoruz… Kültürü anımsamış oluyoruz…. Bu anlamda Anadolu türküleri, bize tarih sayfalarından çıkıp gelmiş müzikal bir deryadır ve ileriki kuşaklara da bu şekilde kalacaktır.
News