40 YILIN EN YÜKSEK ENFLASYONU!
Enflasyon Kasım ayında 1982'den bu yana en yüksek hızda ilerleyip, ekonomik toparlanma üzerinde baskı yaratır. Bu olay da kırk yılın en yüksek enflasyon okumasına sebep olur.
Çalışma Bakanlığı yaptığı açıklamada, Kasım 2021'e kadar olan yılda %6,8 artarak 1982’den bu yana en büyük yıllık artış olduğunu söyledi. Geçen yıl bir ürün için ödediğimiz $100 bugün aynı ürün için $106,80 olarak geri dönecektir. Bu da bize alkol, meyve, uçak bileti, yakacak odun, hastane hizmetleri ve müzik aletleri gibi her türlü öğenin fiyatlarını içerir. Temel olarak üç harcama kategorisi bulunmaktadır; konut maliyetleri, ulaşım maliyetleri ve yiyecek giderleri. Bu üç kategori, uzun yıllardan beri en hızlı artışını sürdürüyor. Örneğin, ‘evde yemek’ göstergesi geçen yıl %6,4 artarak Aralık 2008’den bu yana en büyük 12 aylık artışı kaydetti. Et, kümes hayvanları, balık, yumurta ve sığır eti gibi bazı alt kategoriler çift haneli büyüdü. Benzin fiyatları da %58,1 artarak Nisan 1980’den bu yana 12 aylık en büyük artışı kaydetti. Hanehalkı enerji maliyetleri %12,2 arttı. Tabi ki, bu kategorilerden bazıları -yiyecek ve enerji gibi- değişkendir; yukarı veya aşağı yönde büyük fiyat dalgalanmalarına maruz kalırlar. Örneğin, kirayı %3 artıran bir ev sahibinin -$1000’dan $1030’a- gelecekte kiracılar için bu kirayı düşürmesi olası değildir. Bu anlamda, enflasyonun kiracı bütçesi üzerindeki etkisi “daha yapışkan” olabilir. Maaşımız yılda sadece bir kere artarken diğer giderler malesef durmadan artmaya devam eder.
Peki kalıcı enflasyon mu?
Tabiki aynı hızda devam edip etmeyeceğini bilemeyiz fakat pandemi kaynaklı tedarik zinciri dar boğazları ve yüksek tüketici talepleri azaldıkça muhtemelen düzelecektir. Bu enflasyonun en son bu kadar yüksek olduğu zaman Reagan yönetiminin ilk yıllarındaydı.
Reagan Yönetimi ve Politikası
1981-1989 yılları arasında kırkıncı Amerika Birleşik Devletleri Başkanı olarak görev yapan ve modern muhafazakarlığın çok etkili bir sesi haline gelen Amerikalı bir politikacıdır. Hollywood aktörü olan Reagan, siyasete gireceğinin işaretlerini vererek Demokrat Parti'ye yakınlığıyla bilinir. Ancak 1962’de Cumhuriyetçi Parti'ye geçti ve ünlü Hollywood yıldızlarının, aleyhindeki propagandasına rağmen 1966’da Kaliforniya valisi seçildi. ABD tarihinde seçilen en yaşlı başkan olarak 69 yaşında başkanlığa seçilmiştir. Reagan yönetiminin iç politikasından bahsedecek olursak, ekonominin arz yanına ağırlık veren iktisat politikalarını benimser. Vergileri düşürürken aynı anda askeri harcamaların artırılmasını ve savunma dışı harcamaların büyük ölçüde kısılmasını önerdi. Bu doğrultudaki politikalar sonucunda enflasyon %3.5 oranında düşerken, 1982’de yaşanan durgunluktan sonra büyüme hızı oldukça düşük kaldı ve vergi indirimleri büyük bütçe açıklarına yol açtı. 1981-86 döneminde iç borçlar iki katına çıktı. Peki sizce, Türkiye’deki bu enflasyonist durum aynı bu şekilde iç borçlanma doğuracak mı? Sonuçta vergi indirimlerine gittik...Askeri harcamaları arttırdık...Sonucunda iç borçlanma muhakkak gözüküyor... Dönem olarak enflasyon problemi zaten Reagan yönetimindeki döneme benzetilir.
Enflasyondaki sıçrama, piyasa için pek yeni bir haber değil. Yatırımcılar, son aylarda çeşitli veri noktalarının on yılların en yüksek seviyelerini gösterdiğini izledi. ABD baş ekonomisti Steven Blitz, Fed'in ilk zammının büyük olasılıkla Mart ayında geleceğini, aynı aydaki daralmanın sona ereceğini düşünüyor. Steven Blitz, müşterilere yönelik bir notta, “ Zamanlama ileriye doğru çekiliyor çünkü bir yıl önce beklenen bir faiz artırımı döngüsünü başlatma koşulları beklenmedik bir hızla ilerliyor” dedi. “Açık olmak gerekirse, çağrımız mevcut kıtlıkla ilgili fiyat artışlarıyla ilgili değil. Bu, enflasyonist bir sürecin (ücretler ve çok yakında borçlanma) kilitlenmesi ve yetişmeleri gerektiğini geç de olsa kabul etmesiyle ilgili.”
Daha önceki köşe yazılarımda (hiperenflasyon mu deflasyon mu?- Enerji kıtlığı kapıda 70’lere mi döneceğiz?) enflasyonun gelişiyle ilgili detaylı açıklamalarda bulunmuştum. Özellikle Reagan yönetiminin ilk yılları ve ardından şuan yaşadığımız döneme bakarsak, gerçekten kırk yılın en yüksek enflasyonu!
Umarım herşey gönlümüzce olur ve daha parlak yarınlara uyanırız. Ve umarım Türkiye’nin içinde bulunduğu bu durumdan, tüm halkımız ve gelecek nesillerimiz, dolarla birlikte katlanan enflasyondan biran evvel kendini kurtarır.